دوره های آموزشیقلمه زدن چیست؟
یکی از لذت‌های بزرگ باغبانی، تکثیر گیاهان جدید است. روش‌های زیادی برای تکثیر وجود دارد، اما یکی از ساده‌ترین آنها این است که یک تکه از ساقه، ریشه یا برگ (اغلب از ساقه یا برگ استفاده می‌شود) را از گیاه جدا کنید و آن را در محیط ریشهزایی قرار دهید. به اندام مورد استفاده قلمه گفته و این فرایند به عنوان قلمه زدن شناخته می‌شود.
مزایای قلمه‌زنی
تکثیر با قلمه مزایای زیادی دارد که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم از جمله اینکه:
- گیاهان تولید شده از قلمه عملاً شبیه گیاهان مادری خود هستند. اگر گیاهی دارای ویژگی‌های مطلوب باشد، می‌تواند اطلاعات ژنتیکی مفید خود را به نسل بعد منتقل کند. این امر به ویژه از نظر اقتصادی سودمند است، زیرا به تولیدکنندگان تجاری اجازه می‌دهد تا یک گیاه خاص را شبیه‌سازی کنند و از ثبات در کل محصولات خود اطمینان حاصل کنند.
- گیاهی که از قلمه رشد می‌کند نسبت به تکثیر جنسی اغلب در مدت زمان کوتاه‌تری بالغ می‌شود و زودتر از گیاهی که از بذر رشد کرده، گل می‌دهد.
انواع روش‌های قلمه زدن
انواع روش‌های قلمه‌زنی عبارت‌اند از:
- قلمه ساقه: قلمه ساقه شامل یک تکه ساقه به همراه برگ یا جوانه (گره) است و از گیاهانی مثل رز، شمعدانی، حسن یوسف، یاس و … گرفته می‌شود. بنابراین قلمه ساقه فقط نیاز به تشکیل ریشه‌های جدید دارد تا یک گیاه کامل و مستقل را تشکیل دهد. قلمه‌ها از کربوهیدرات ذخیره شده برای تشکیل ریشه‌های جدید استفاده می‌کنند، به همین دلیل اگر قلمه دارای برگ هم باشد، بیشتر انرژی از فتوسنتز تأمین می‌شود. بسته به اینکه قلمه خشبی، نیمه خشبی و یا علفی باشد زمان تهیه آن متفاوت است.
- قلمه زدن با برگ: در قلمه برگ فقط از برگ استفاده می‌شود، بنابراین برای تشکیل یک گیاه جدید هم ریشه و هم ساقه‌های جدید باید تشکیل شوند. گیاهانی مثل سانسوریا، زامیفولیا، بنفشه آفریقایی، پپرومیا و … به این روش تکثیر می‌شوند. قلمه برگ را در طول فصل رشد می‌توان تهیه کرد.
- قلمه ریشه: قلمه‌های گرفته شده از ریشه نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد اما تنها تعداد کمی از گونه‌ها از جمله بگونیا تکمه‌ای و گل ابریشم را می‌توان از طریق قلمه ریشه تکثیر کرد. قلمه ریشه زمانی گرفته می‌شود که گیاه خواب است و ریشه بیشترین انرژی ذخیره شده را در خود دارد. هر ریشه تولید ساقه و هر ساقه تولید ریشه می‌کند.
در قلمه‌زنی گیاهان چه مواردی باید رعایت شوند؟
برای اینکه قلمه‌زنی موفقیت‌آمیزی داشته باشید باید به یکسری نکات توجه کنید که ما در این مقاله به ۸ مورد آن اشاره کرده‌ایم از جمله:
- استفاده از اندام یا گیاه مادری جوان
- هر چه گیاه جوان‌تر باشد ریشهزایی بهتر رخ می‌دهد.
- در صورت پیر بودن گیاه مادری بهتر است از بافت جوان، قلمه تهیه کرد. هرچه به سمت طوقه گیاه نزدیک‌تر می‌شوید بافت شما جوان‌تر است. بنابراین سربرداری می‌تواند راه‌گشا باشد.
آماده سازی گیاه مادری
مقاوم‌سازی: به مدت چند هفته قبل از قلمه‌گیری گیاه را در شرایط محیطی سخت قرار دهید. در این مدت، اندوخته کربوهیدرات در گیاه افزایش می‌یابد که لازمه ریشهزایی موفق است.
قلمه‌های ساقه را می‌توان تقریباً در هر زمانی تهیه و ریشه‌دار کرد، اما این روش زمانی موفق‌تر است که گیاه در مرحله گلدهی نباشد. پس از پایان دوره گلدهی گیاه در پاییز، قلمه‌های خود را تهیه کنید و در صورتی که گل یا جوانه گلی بر روی ساقه وجود دارد آن را حذف کنید. قلمه ساقه‌ای که حاوی گل یا جوانه گل باشد انرژی زیادی را برای تولید گل صرف می‌کند.
بنابراین کارهای ضروری که باید انجام داد عبارت‌اند از:
- کاهش رطوبت محیط
- کاهش کوددهی به‌ویژه کودهای ازته
- افزایش نور
- استفاده از کود سم‌ها
- جلوگیری از ورود گیاه به فاز گلدهی
افزایش سطح اکسین داخلی
اکسین، یک هورمون گیاهی طبیعی است که تشکیل ریشه را تحریک می‌کند. چندین شکل مصنوعی از اکسین به‌عنوان “هورمون ریشهزایی” فروخته می‌شود. اگرچه برخی از گیاهان بدون استفاده از اکسین به راحتی ریشه می‌دهند، اما استفاده از هورمون ریشهزایی برای قلمه اغلب شانس موفقیت شما را افزایش می‌دهد و انجام این کار ریشهزایی سریع‌تر را تضمین می‌کند. قلمه برخی از گیاهان مانند کاملیا ممکن است بدون استفاده از هورمون یا اصلاً ریشه ندهند و یا مدت زمان زیادی طول بکشد تا ریشهزایی در آنها اتفاق بیفتد. دو اکسین مصنوعی، IBA (اسید ایندول بوتیریک) و NAA (نفتالین استیک اسید) بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
با دو روش بیان شده در زیر می‌توان میزان ریشهزایی را به طور چشمگیری افزایش داد:
- محلول‌پاشی آمینواسیدها: کودهای آمینواسید با غلظت بالای تریپتوفان سبب افزایش چشمگیر میزان ریشهزایی می‌شوند.
- محلول‌پاشی با مکمل‌های اختصاصی ریشهزایی
- عاری سازی گیاه مادری از بیماری
گیاه مادری باید سالم و عاری از قارچ، باکتری، ویروس و سایر عوامل بیماری‌زا باشد. یکی از راه‌هایی که باعث انتقال عوامل بیماری‌زا از گیاهی به گیاه دیگر می‌شود استفاده از ابزارآلات آلوده و ضدعفونی نشده است.
- انتخاب گیاه سالم و عاری از بیماری
- انجام هرس و حذف اندام آلوده
- استفاده از ترکیبات قارچ‌کش مانند الیت
- انتخاب اندام مناسب جهت قلمه زدن
- استفاده از گیاه و اندام‌های جوان
- استفاده از بافت‌های نزدیک طوقه گیاه
- نگهداری حداقل دو جوانه در قلمه‌های شاخه
- در قلمه‌های علفی هر چه از قلمه انتهایی استفاده شود، گیاه باکیفیت‌تری تولید می‌شود.
- تیمار قلمه‌ها پس از قلمه زدن
- ضدعفونی با قارچ‌کش کاپتان
- استفاده از هورمون‌های ریشهزایی
- جلوگیری از افت رطوبت قلمه در زمان قلمه‌زنی
- استفاده از بستر کاشت مناسب
- بستری با زهکشی خوب، تهویه مناسب، استریل و با کمترین نرخ پوسیدگی مناسب کاشت قلمه‌ها می‌باشد.
- پرلیت، کوکوپیت و ورمیکولیت بسته به نوع گیاه بسیار مناسب می‌باشند.
- به طور‌کلی برای قلمه‌های علفی، کوکوپیت و قلمه‌های چوبی پرلیت مناسب است.
- شرایط محیطی قلمه‌زنی
- دما: دما بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد برای اکثر گیاهان مطلوب است.
- رطوبت: به دلیل نداشتن ریشه، رطوبت محیط باید بالای ۷۰ درصد باشد.
- نور: در مرحله ریشهزایی میزان نور باید به ۳۰ درصد نرمال کاهش یابد. مثلاً اگر گیاه شما ۱۵۰۰۰ لوکس نیاز دارد در زمان قلمه‌زنی شدت نور باید به کمتر از ۵۰۰۰ لوکس برسد. این موضوع به دلیل کاهش تبخیر و افزایش سنتز اکسین است.
